Bilkent Üniversitesi’nin mensupları için özel hazırlanan bir seansta Herkül Millas’ın fikir sahibi olduğu ve Nefin Dinç’in yönettiği Öteki Kasaba adlı belgeseli izleme fırsatım oldu. Belgeselin konusu, Türkiye ve Yunanistan’ın iki kasabasında, Birgi ve Dimitsana’da, “öteki taraf”, yâni Yunanistan ve Türkiye’nin nasıl yorumlandığı. İki kasabanın seçimi özel bir anlam taşır.

Ege Bölgesi’nde Ödemiş etrafında bulunan Birgi, Yunan işgali zamanında zülum gören kasabalardan biriydı. Ayrıca onun meydanında, Aydınoğulları zamanında Bizans İmparatorluğu’na karşı önemli zaferler kazanan Gazi Umur Bey’in türbesi bulunuyor. Dimitsana ise, Mora Yarımadası’nın göbeğinde bulunan tarihî bir kasaba. Barut üretim merkezi olduğundan dolayı Yunan kurtuluş savaşında büyük katkılarda bulundu. Ayrıca, bu savaşın meydana gelmesini önleyememesinden sorumlu tutulup 1821 senesinde idam edilen ve Yunanistan’da saygıyla anılan Patrik 5. Grigorios’un da memleketiydi.

Resmî tarihin dışına çıkarak

Belgeselde, Herkül Millas her iki kasabayı ziyaret edip yerel halkla sohbet ederek, çocukların, yaşlıların, Yunanistan ve Türkiye’ye karşı nasıl bir tavır sergilediklerini araştırıyor. Tabii ki, resmî tarih, bu tavrın şekillendirilmesinde en önemli faktör olarak öne çıkıyor. Her iki kasabada milli bayramlar ve törenler, Yunan ve Türk halklarını ötekileştiriyor. Dimitsana okulunda “400 senelik Osmanlı zülmü”, Birgi okulunda “1919-1922 senelerinde Yunan işgali ve Rumların işbirlikçiliği” en karanlık renklerle anlatılıyor. Millas, iki tarafın resmî tarih tezlerini yadsımadığı hâlde, müteakip sorularla iki resmî tezin çelişki ve tutarsızlıklarını gözler önüne seriyor. Dimitsana’da faaliyet gösterdiği iddia edilen “gizli okul”, yâni Osmanlı makamlarının yasaklarına rağmen gizli bir akşam Rum ilkokulu Osmanlı zülmünün bir kanıtı olarak gösterilirken, aynı zamanda Dimitsana’nın merkezini, Osmanlı döneminden kalma görkemli bir lise-meslek okulu süslemekte. Bu gerçeğe ışık tutan Millas’a Dimitsana sakinleri, çelişkiyi itiraf ederken, resmî tarihin dışına çıkmalarını endişe ile karşılamaktadırlar.

Birgi’de ise, Türk-Yunan mübadelesine kadar kasabada yaşayan Rum cemaati hakkında konuşulması pek istenmiyor. Eski Rum mahallesinin Cumhuriyet zamanında yıkıldığını söylerlerken, kasabanın bir Rum geçmişinin de olduğunu kabul etmekte zorluk çekiyorlar. Bu tutarsızlıkları uzlaştırmaya çalışan Türk ve Yunan sakinleri bazen de komik duruma düşüyorlar. Komik olduğundan ziyade belgesel, milli eğitim sistemi ve resmî tarihine kapılan milliyetçiliğinin trajikomik sonuçlarını nitelemektedir.

Karşılıklı önyargıları yıkmak için…

Dr. Ioannis N. Grigoriadis, Taraf Gazetesi