İsminin Gazi Evrenos Bey’den geldiğine inanılan köy halkı bugünlerde camiyi yenilemekle meşkul, eski cami büyüyen köy halkına yeterli gelmediği icin, yıkılarak yerine yeni ve daha büyük bir cami yapmak için gerekli izinler alındılar ve eski camii yıkılmaya başladılar. Yıkım işlemi sırasında caminin duvarlarının üst sağ köşe kısmında bir büyük çömlek, yine üst sol kısmında bir adet testi bulunmuştur. Bu çömlek ve testiler Osmanlı mimarisinde genelde çok büyük ve kubbeli yapılarda içindeki seslerin daha iyi duyulması ve kulağa hoş gelmesi için kullanılımış. Bunların bilimsel acıklamasınıda yapmakta fayda vardır. Bilim dilinde Boşluklu Rezinatör olarak adlandırılır. Bu sistem mekan içindeki çınlamayı en az seviyeye düşürmek için kullanılır. Osmanlı mimarisinde Mimar Sinan eserlerinde karşımıza cıkmaktadır.

Avrupa’da Boşluklu Rezinatörler üzerine yapılan ilk araştırmalar 1862 yılında Alman bilim adami Helmholtz tarafından başlatılmıştır. Bunun teorisi ise 1953 yılında Mimar Sinan’dan 400 yıl sonra fizikçi Ingrand tarafından kurulabilmiştir. Ingrand Boşluklu Rezinatör tekniğinin belirli frekanstaki sesleri yansıtarak dağıtma ve belirli frekanstaki sesleri içine hapsederek yutma özelliğiyle akustiği düzenlediği bilimsel olarak kanıtlanmıştır.

Mimar Sinan camilerdeki akustiği düzenlemekte kullandığı bu tekniği ve bunun gibi teknikleri ancak 20. yy teknolojisiyle keşfedilmeye başlanmıştır. Mimar Sinan’ın mimaride kullandığı akustik teknikleri. Sıva üstü süslemeli, bazı kısımlarının çini kaplamalı ve duvarların birbirine paralel olması, yüksek derecede yansımaya ve çınlama süresinin uzun olmasına yol açmaktadır. Kubbelerin iç bükey ve yansıtıcı yüzeylerinin olması akustik açıdan makbul değildir. Bu durumun farkında olan Mimar Sinan, hacim akustiğinin temel prensipleri olan; hacimde sesin heryere aynı dağılmasının sağlanması ve en uygun çınlama süresinin gerçekleşmesi için önemli yöntem ve teknikler geliştirmiştir. Sinan’ın Süleymaniye Camii ve İmareti inşaatına ait muhasebe defterlerinin 88’incisinde “cami içerisinde sadânın aksini kuvvetlendirmek için kubbenin içine ve köşelere ağzı iç tarafa açık, gömülerek örülmüş olan küçük sebûlardan (testilerden, kavanozlardan) 255 adedini satın almak için (tanesi 2’şer akçeden) ödenmiş olan 510 akçeden” bahsedilmektedir.

Kesin yapım tarihi bilinmiyen cami bugüne kadar üç dört defa tamir görmüştür. Minarenin bağlı olduğu duvarda sıvanın altında kitabe olduğuna inanilan bir taş üzerinde Osmanlıca tek satır yazı bulunmaktadır. Minaresi sonradan yaptırılmıştır. Minaredeki mermer kitabede ‘İnşaat tarihi: 1962 Usta A.H.Suleyman’yazmaktadır.

Evrenköy Camisinde çıkan çömlek ve testi aklıma bir tek bir soru getirmekte: Bir çok savaş ve yıkım gören cami acaba ilk yapıldığı zamanlarda KUBBELİ bir camimiydi? Bunu bilmemizin mümkünatı yok çünkü cami artık yıkıldı. Minare yanındaki duvarda Osmalıca yazılı bir taş bulunmaktadır. Kitabe olduğu düşünülen taş sıva altında bulunmuştur. Daha önce Bulgarlar Batı Trakya’yı işgal edince bölge halkı cami, tekke, köprü gibi yapıların kitabelerinin üzerlerini sıvatarak korumaya almıştır, kırılması ve yok olması bu şekilde engellemiştir.

Çok şükür duyarlı köy halkı kitabenin olduğu duvarı yıkmacak ve koruyacaktır. Bu cami gibi birçok eserimiz bilgi eksikliği yüzünden yok olmaktadır. Yıkmak yerine ihtiyaçlar doğrultusunda genişletilmesi ve aslına uygun restore edilmesi en doğru yöntemdir. Gümülcine Yeni Camii 2 defa genişletilmiştir. Bu eserlerimize yapı analizi yapılması ve tarihi değerlerinin belirlenmesi çok önemlidir. Bölge halkının yapacakları tamir ve yıkımlardan önce yapı anlizi yaptırmaları tarihi dokunun yok olmasına engel olacaktır. Tarihi eserlerimizdeki saklı o kadar çok güzellikler ve incelikler var ki, mimari özelliklerinden, sanatsal değerlerine kadar saymakla bitiremeyeceğimiz değerler içermekte bunların kıymetini bilmeli ve korumalıyız.

Atalarımızın miraslarına sahip çıkalım, yok olmalarını engelliyelim ve tanıtalım.