Külliye nedir?
İçinde cami,medrese,imaret,hamam,kütüphane,hastane,hamam gibi yapıların bulunduğu çok amaçlı kullanımı olan ve vakıf gelirleriyle idare olan halka hizmet için kurulmuş, yapıların bir araya getirilerek oluşturulmuş yapı topluluğudur.

Mehmet Ali Paşa kimdir?
Kavalalı Mehmet Ali Paşa 1769-1848 yıllarında yasamiştır.Kavala’da dünyaya gelmiştir. Napolyon’un Mısır’ı işgaline karşı Osmanlı tarafından Mısır’a gönderilen orduda görev aldı ve kısa zamanda komutanlığa yükseldi. Vali Hüsrev Paşa’ya karşı düzenlenen ayaklanmadan yararlanarak 1805’te Mısır valisi oldu. Mısır’ın kalkınması için çeşitli ıslahatlar yaptı. Avrupa’dan getirttiği hocalarla kendine güçlü bir ordu kurdu. Vehhabi ayaklanmasını bastırdı. *Mora’da patlak veren isyanı bastırmakta güçlük çeken Osmanlı Devleti Mehmet Ali Paşa’dan yardım istedi. Bu başarısına karşılık Mora ve Girit valilikleri söz verildi. İsyan bastırıldı ama 1829’daki Edirne Antlaşması’yla Mora, Yunanistan’a verilince Kavalalı Mehmet Ali Paşa bu sefer de Suriye valiliğini istedi. Ancak Mehmet Ali Paşa’nın genişleme siyasetinden çekinen İstanbul Hükümeti Mehmet Ali Paşa’nın bu isteğini reddetti. Eski dostum sayın Nurettin Toköz’ün ailesi Mora göçmenlerindendir. Büyük dedesinin anılarından bir tanesini söyle anlatır: Mora’da isyan çıktığı zaman isyanı bastırmak için o zamanlar Mısır valise olan Kavalalı Mehmet Ali Paşa’dan Osmanlı devleti yardım ister,Mora’daki isyanı bastırmak için Paşayı Mora’ya getirenlerin arasında Nurettin Beyin Büyük dedeside vardır,işin ilginç tarafı Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın Mora’ Yardım etme sebebi o sırada kardeşinin Mora’da tutsak olması ve onu kurtarmak istemesiymiş. Bunun üzerine Mehmet Ali Paşa Filistin’e yürüdü ve Akka Kalesi’ni ele geçirdi. İstanbul Kavalalı’nın üstüne ordu gönderdiyse de Ağa Hüseyin Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa komutasındaki Mısır kuvvetleri tarafından bozguna uğratıldı. Mısır Kuvvetleri Halep, Şam ve Adana’yı ele geçirdiler. Konya’da Sadrazam Reşit Paşa’nın kuvvetlerini de yenip Kütahya’ya kadar ilerlediler. Bunun üzerine II. Mahmut İngiltere ve Fransa’dan yardım istedi. Ne var ki Fransa’nın Mehmet Ali Paşa’yı desteklemesi, İngiltere’nin de Osmanlı’nın içişlerine karışmak istememesi üzerine beklediği yardımı alamadı ve Rusya’dan yardım istemek zorunda kaldı. Rusya ile Hünkar İskelesi Antlaşması yapıldı ve Rus donanması İstanbul’a demirledi. Boğazların Rusya’nın eline geçmesinden endişe eden İngiltere ve Fransa’nın araya girmesiyle Kütahya Antlaşması (1833) imzalandı. Antlaşmaya göre Mısır, Suriye ve Girit valilikleri Kavalalı Mehmet Ali Paşa’ya, Cidde ve Adana valilikleri de oğlu İbrahim Paşa’ya verildi. Antlaşmadan her iki tarafta hoşnut olmadı. II. Mahmut Mısır valisini ortadan kaldırmak ve kaybettiği toprakları geri almak istiyordu. Osmanlı ordusu ile Mısır ordusu Nizip’te karşılaştı. Osmanlı ordusu tekrar bozguna uğrayınca Rusya’nın soruna el atmasından ve Kavalalı’nın güçlenmesinden çekinen Avrupa Devletleri konuyu görüşmek için Londra’da konferans düzenledi. Londra’da imzalanan antlaşmaya göre Suriye, Girit ve Adana Osmanlı Devletine geri verildi, Mısır ise Kavalalı Mehmet Ali Paşa ve soyundan gelenlere bırakıldı. Kavalalı Mehmet Ali Paşa baştan antlaşmayı kabul etmese bile üzerine gönderilen kuvvetlere karşı başarılı olamayınca antlaşmayı kabul etmek zorunda kaldı. 1845’te İstanbul’a gelip padişaha bağlılığını bildirdi. 1848’de Kahire’de öldü. Hayatını bu kadar uzun tukma sebebim,Sayın Ayverdi kitabında bu eserlerin ayakta kalma sebebini Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın Osmanlı’ya olan isyanı olduğunu ve Yunanistan’ın Mısır’dan bazı beleklentileri olduğunu söylemektedir. Bu ne kadar doğrudur bilinmez ama Yunanistan’da bir şehrin ortasında heykeli olan Osmanlı Paşası olması onu ayrı bir yere koyuyor.

Külliyesi:
Kavala’da bulunan külliyesi geç dönem Osmanlı mimarisinin en iyi örneklerindendir. Rıhtımın karşısındaki yamaçta uzanan muhteşem mimarisiyle göz kamaştıran bir yapıdır.İsmail bıçakcı su bilgileri verir külliye hakkında: Külliyenin sağ tarafında 6 odalı 25 metre derinliğinde bir köşk vardır,sonra 40 metre derinliğinde bir Medrese-i Hayriye adı ile anılan üç tarafı revakla (revak:Osmanlı mimarisinde bahçe içinde olan küçük kubbelerden oluşan etrafı açık yürüme alanı) Çevrelenmiş kısımda bir köşede küphane,altı tane hüçre biçiminde yapı Kütüphaneden camiye geçiş vardır.Arka tarafında bulunan medrese kısmında altta 12 oda, üstte 12 + 12 =24 oda vardır.En sol tarafında ise büyük bir imaret vardır. Bu yapıdaki kitabeler hala yerlerinde durmaktadır.İmaretin kapısında çok güzel bir eski türkçe yazı vardır,yazıda İMARET-İ HAYRİYE DAİRESİ yazar. MÜHENDİSHANE-İ HAYRİYE isminde ilk ve orta derceli bir okul ve MEDRESE-İ HAYRİYE isminde iki okul olduğu ve bu okulların zengin vakıf mallarıyla idare edildiği Trakya ve Makedonya’dan gelen öğrencilerin yatılı olarak eğitim aldığı ve bilinmektedir.Tasos adasından gelen gelir bu iki okula verilmiştir. Kavalalı Mehmet Ali Paşa Külliyesi bütün ihtişamıyla Kavala’da gelen ziyaretçilere burdaki Osmanlı varlığını anlatmaktadır. Yazmaya başladığım günden, bugüne kadar karşılaştığım ve konustuğum kişilerin Yunanistan’daki Osmanlı hakkında bilgileri olamadığını ve tarihimizi bilmediğini gözledim üzülerek…. Azınlık okullarında ‘Yunanistan’daki Osmanlı Eserleri’ ismi altında,bu eserlerimiz yeni nesillere öğretilebilir.İlk okullar olmasada, bu dersin azınlık orta ve lise derceli okullarında okutulması şarttır. Tarihini öğrenmek herkezin en doğal hakkıdır……